Przed Tobą artykuł Aliny Dębowskiej-Jankiewicz, kustosza Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, uczennicy Szkoły Haftu i stypendystki Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi dla Twórców Ludowych, poruszający tematykę ręczników obrzędowych podlaskich Białorusinów. Zapraszam do lektury!
RĘCZNIK OBRZĘDOWY PODLASKICH BIAŁORUSINÓW – REAKTYWACJA
Projekt realizowałam w II półroczu 2023 roku w ramach programu stypendialnego Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi dla Twórców Ludowych ze środków Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod honorowym patronatem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.
Alina Dębowska- Jankiewicz, kustosz Muzeum Podlaskiego w Białymstoku
Jednym ze świadectw kulturowego bogactwa mniejszości białoruskiej zamieszkującej obecne województwo podlaskie są ręczniki obrzędowe, których zdobnictwo jest unikatowe. Ręcznik ozdobiony niepowtarzalnym zdobnictwem to relikt, który mówi nam niezwykle dużo o bogactwie nie tylko kultury materialnej, a także duchowej. Stanowił obowiązkowy element obrzędowości społecznej, rodzinnej, dorocznej mieszkańców wsi. Towarzyszył człowiekowi w jego życiowej drodze. Był niemym świadkiem w czasie chrztu, ślubu, wesela czy pogrzebu. Młode dziewczęta obowiązkowo przygotowywały w ramach posagu od 3 do 5 ręczników. W domach i cerkwiach zdobiono nim obrazy święte- ikony. Zdobione nim były także przydrożne i cmentarne krzyże. Wieszano je jako dziękczynienie Bogu za wysłuchanie próśb.
Pomysł odtworzenia ręczników obrzędowych ze zdobnictwem z przełomu XIX/XX w. dojrzewał we mnie przez kilka lat. W tym czasie realizowałam wiele działań, które bezpośrednio lub pośrednio dotyczyły podlaskiej tkaniny ludowej, w tym ręcznika obrzędowego. Prowadziłam badania terenowe, wykłady, warsztaty haftu i koronki, spotkania z mieszkańcami i organizowałam wystawy.
W polu moich zainteresowań znalazło się najstarsze wzornictwo ręczników obrzędowych, które „odeszło” w zapomnienie po 1915 r., po bieżeństwie, w którym większość ludności białoruskiej zamieszkującej Podlasie wzięła udział. Opuszczając swoje domy, pakując się w pośpiechu zabierała ze sobą wszystko co najcenniejsze. A wracając po 5-6 latach z uchodźctwa zastawała puste, opuszczone a często spalone domostwa. Wraz z odbudową nowego życia często brakowało depozytariuszy, którzy mogliby przekazać tradycyjne wzornictwo kolejnym pokoleniom. Albowiem duża część mieszkańców nie powróciła do rodzinnych stron, ginąc w czasie I wojny światowej, rewolucji, a także od chorób i głodu.
W latach 20-30. XX w. zmieniło się radykalnie wzornictwo ręczników obrzędowych. Haft liczony, krzyżykowy w tonacji czerwono – czarnej został zastąpiony wielobarwnym haftem płaskim.
Wybrałam do odtworzenia 5 ręczników zdobionych ornamentem geometrycznym oraz roślinnym ze zbiorów Muzeum Podlaskiego w Białymstoku (MBP/E/874), Podlaskiego Muzeum Kultury Ludowej (MB/E/5583, MB/E/2675) oraz z kolekcji prywatnych. Zrysowany ornament przeniosłam na tkaninę lnianą utkaną w latach 30.XX w przez mieszkankę pow. hajnowskiego. Odtworzyłam koronkę szydełkową zdobiącą końce ręczników.
pow. hajnowski, 1914-1915.
Ogrodniki, pow.bielski, 1914-1915.
W ramach stypendium przeprowadziłam kwerendy w Muzeum Podlaskim w Białymstoku, Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej, Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu, Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach oraz u osób prywatnych. Dotarłam do wzornictwa z przełomu wieku XIX/XX w. W tym obok ręczników zdobionych haftem tkackim dominował haft krzyżykowy czarno- czerwony, który postanowiłam w ramach projektu promować i zachować od zapomnienia. Wybrałam 5 ręczników zdobionych ornamentem geometrycznym, jak i roślinnym. Zrysowany ornament przeniosłam na tkaninę lnianą utkaną w latach 30.XX w przez mieszkankę pow. hajnowskiego. Odtworzyłam także koronkę szydełkową zdobiącą końce ręczników.
Liczę na to, że poprzez realizację projektu przyczynię się do uratowania od zapomnienia ornamentów wykonywanych haftem krzyżykowym, który był tak popularny na przełomie XIX/XX w. na Podlasiu.
Serdecznie dziękuję za pomoc i wsparcie, które otrzymałam w trakcie realizacji projektu.
Alina przesłała nam wzory, za co serdecznie dziękujemy, i dzięki temu możemy wam je udostępnić w formie plików PDF.
Wzory do pobrania:
Współpraca: Halina Aleksiejuk, Justyna Jurczuk, prof. Olga Łobaczewska, Magdalena Kozioł, Jerzy Ostapczuk. Halina Pierewoj, Aleksandra Pluta, Maria Tomczuk.
Stypendystka: Alina Dębowska – Jankiewicz, kustosz Muzeum Podlaskiego w Białymstoku
VII-XII 2023
Partner:
Bielski Dom Kultury im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
Program stypendialny Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi dla Twórców Ludowych ze środków Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi realizowany pod honorowym patronatem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku przy wsparciu Fabryki Nici Ariadna S.A.
